Θα μπορούσε κανείς, πού είναι μέσα στην Εκκλησία, να είναι τόσο ανόητος, ώστε αυθαίρετα να «αφελληνίση» τις λειτουργίες και να τις μεταφέρη σ’ ένα πιο «μοντέρνο» style;

Η Ρωσική Θεολογία οφείλει να φοιτήση εις το αυστηρό σχολείο του Χριστιανικού Ελληνισμού. Ο Ελληνισμός έχει αποκτήσει αιώνιο χαρακτήρα μέσα στην Εκκλησία. έχει ενσωματωθεί στη σάρκα της. έχει γίνει αιώνια κατηγορία της χριστιανικής υπάρξεως. Ένας μόνο τρόπος υπάρχει, δια να είναι η θεολογία μας καθολική: Να είναι Ελληνική. Μόνον εν τω Ελληνισμώ μπορεί να είναι τις αληθής, καθολικός... Άς γίνωμε περισσότερο “Έλληνες”, ώστε να γίνουμε αληθινοί Χριστιανοί.

π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ

 

Δεν θα ήταν σωστό να πούμε ότι η ρωσσική θεολογία, στη δημιουργική της ανάπτυξη, είχε καταλάβει και αφομοιώσει πλήρως ή αρκετά σε βάθος τους Πατέρες και το Βυζάντιο. Αυτό, πρέπει ακόμα να το κάνη. Πρέπει να περάση μέσα από το αυστηρό σχολείο του χριστιανικού Ελληνισμού. Ο Ελληνισμός, ούτως ειπείν, προσέλαβε αιώνιο χαρακτήρα στην Εκκλησία- έχει ενσωματωθή σ’ αυτήν τη δομή της Εκκλησίας ως η αιώνια κατηγορία της χριστιανικής υπάρξεως. Φυσικά εδώ δεν εννοείται ο εθνικός Ελληνισμός της συγχρόνου Ελλάδος ή της Ανατολής ούτε ο ελληνικός φυλετισμός, πού είναι απηρχαιωμένος και χωρίς δικαίωση. Ασχολούμεθα με τη χριστιανική αρχαιότητα, με τον Ελληνισμό του δόγματος, της λειτουργίας, της εικόνος. Στη λειτουργία, το ελληνικό style της «ευσέβειας των μυστηρίων» μπήκε μέσα στον ρυθμό της λειτουργικής μυσταγωγίας, χωρίς να υποστή κάποιο είδος μυστικού «επανεξελληνισμού». Θα μπορούσε κανείς, πού είναι μέσα στην Εκκλησία, να είναι τόσο ανόητος, ώστε αυθαίρετα να «αφελληνίση» τις λειτουργίες και να τις μεταφέρη σ’ ένα πιο «μοντέρνο» style; Επί πλέον, ο Ελληνισμός είναι κάτι περισσότερο από ένα προσωρινό σταθμό στην Εκκλησία. Όταν ο θεολόγος αρχίση να σκέπτεται ότι οι «ελληνικές κατηγορίες» είναι απηρχαιωμένες, αυτό απλώς σημαίνει ότι αυτός έχει βγη έξω απ΄ τον ρυθμό της Εκκλησίας. Η θεολογία δεν μπορεί ίσως να είναι καθολική παρά μόνο μέσα στον Ελληνισμό. Βέβαια, ο Ελληνισμός έχει διπλή σημασία. Ένα αντιχριστιανικό στοιχείο κυριαρχούσε στο αρχαίο πνεύμα. Μέχρι τώρα υπήρξαν πολλοί πού κατέφυγαν στον Ελληνισμό με ολοφάνερο σκοπό να σηκωθούν και να πολεμήσουν τον Χριστιανισμό (απλώς θυμηθήτε τον Νίτσε!).

Αλλά ο Ελληνισμός ολοκληρώθηκε μέσα στην Εκκλησία· τέτοια είναι η ιστορική σημασία της πατερικής θεολογίας. Αυτή η «ολοκλήρωση του Ελληνισμού» συνεπήγετο μια ανελέητη διάσπαση, το κριτήριο της οποίας υπήρξε το κήρυγμα του Ευαγγελίου, η ιστορική φανέρωση του σαρκωθέντος Λόγου. Ο χριστιανικός Ελληνισμός, μεταμορφωμένος καθώς ήταν, είναι τελείως ιστορικός. Η πατερική θεολογία είναι πάντα «θεολογία γεγονότων», μας φέρνει αντιμέτωπους με γεγονότα, τα γεγονότα της ιεράς ιστορίας. Όλα τα σφάλματα και οι πειρασμοί ενός εξελληνισμού πού επιδιώχθηκε απερίσκεπτα -συνέβησαν επανειλημμένα στον ρου της ιστορίας- δεν μπορούν ίσως να μειώσουν τη, σπουδαιότητα αυτού του θεμελιώδους γεγονότος: το «Ευαγγέλιο» και η χριστιανική θεολογία, άπαξ διά παντός, διατυπώθηκαν εξ αρχής με ελληνικές κατηγορίες. Πατερικότητα και καθολικότητα, ιστορικότητα και Ελληνισμός είναι διάφορες απόψεις ενός μοναδικού και αδιαιρέτου δεδομένου.

Πηγή: Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Θέματα εκκλησιαστικής ιστορίας, έκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1979, σ.226-228.