Ψηφιακοί κόσμοι

Είναι απτόητες από την οικονομική κρίση και ακάθεκτες επελαύνουν για να γίνουν ανάρπαστες. Πρόκειται για τις ψηφιακές μηχανές αποθήκευσης βιβλίων και ανάγνωσης kindle και ipad που μπορούν να αποθηκεύσουν εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία. Η μεταφορά και η διακίνηση των βιβλίων γίνονται με παγκόσμιο ασύρματο δίκτυο, ώστε σε κάθε σημείο του κόσμου ο κάτοχος μιας τέτοιας ψηφιακής συσκευής θα μπορεί, –εφόσον διαθέτει βέβαια τη μαγική πιστωτική κάρτα–, να αποκτήσει άυλα το βιβλίο που επιθυμεί. Προς το παρόν βέβαια τα βιβλία, που μυστικώς πλανώνται στα βραχέα κύματα ανά τον κόσμο, ανήκουν στην πρόσφατη αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία. Στο άμεσο μέλλον βέβαια θα είναι διαθέσιμα κάθε είδους βιβλία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.  Η ανάγνωση οποιουδήποτε βιβλίου διαθέτει η ψηφιακή βιβλιοθήκη, γίνεται από την οθόνη που με ευκρίνεια παρουσιάζει τα βιβλία σελίδα-σελίδα. Η οθόνη αυτή στο μέγεθος σελίδας είναι ελαφριά και μπορεί να μεταφερθεί παντού. Πρακτικά η οθόνη περιλαμβάνει και όλα τα απαραίτητα για τη λειτουργία της συσκευής. Στο μέλλον φαίνεται ότι οι κατασκευαστές των συσκευών αυτών σκοπεύουν να ψηφιοποιήσουν το σύνολο της γνώσης που βρίσκεται στα έντυπα μέσα και να το κάνουν διαθέσιμο οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Μάλιστα η εταιρεία Apple, κατασκευαστής των ιδιοφυών συσκευών ipod και iphone, έχει ήδη ψηφιοποιήσει τον μουσικό κόσμο με τρόπο αποτελεσματικό, τόσο ώστε να έχουμε διαθέσιμη κάθε στιγμή οπουδήποτε μια τεραστίου εύρους μουσική βιβλιοθήκη.
Παρά την εμφάνιση και την ενθουσιώδη αποδοχή των ψηφιακών χρηστικών βιβλιοθηκών, οι προ δεκαετίας ζοφερές προβλέψεις για το τέλος του βιβλίου δεν φαίνεται σήμερα να γοητεύουν. Με λίγη ώριμη σκέψη έγινε δεκτό ότι το βιβλίο ως αντικείμενο και μάλιστα αισθητικό είναι κάτι διαφορετικό από τον ψηφιακό άυλο λόγο. Παρά την εκρηκτική εξάπλωση του διαδικτύου η έκδοση νέων τίτλων βιβλίων είναι κάθε χρόνο μεγαλύτερη, σε βαθμό μάλιστα που οι νέοι τίτλοι είναι πρακτικά αδύνατο να διαβαστούν. Στην Αγγλία, τη χώρα όπου κατά αναλογία εκδίδονται τα περισσότερα βιβλία, έχουν συγκροτηθεί σύλλογοι και ενώσεις που τα μέλη τους ασχολούνται με την ανάγνωση βιβλίων που δεν αγοράζονται. Εξασφαλίζεται έτσι η έκδοση τίτλων που η αγορά και το κοινό δεν αγοράζουν και δεν διαβάζουν. Μόνο η έντυπη πληροφόρηση υφίσταται καθίζηση, αφού οι ειδήσεις και τα νέα είναι διαθέσιμα και μάλιστα δωρεάν και γρηγορότερα στο διαδίκτυο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μόνη χώρα όπου οι έντυπες εφημερίδες γνωρίζουν δόξες είναι η Ινδία, όπου η διαφήμιση που απευθύνεται στην κολοσσιαία ινδική μεσαία τάξη στηρίζει την έκδοση χιλιάδων εφημερίδων.
Ο θρίαμβος των ψηφιακών μέσων λαμβάνει σήμερα χώρα στους ψηφιακούς κόσμους του διαδικτύου. Εκεί συμβαίνει το πολύ σημαντικό γεγονός, κατά το οποίο άτομα που δεν έχουν οικονομικά ή επαγγελματικά συμφέροντα αποκτούν μαζική πρόσβαση σε ψηφιακά μέσα επικοινωνίας με παγκόσμια εμβέλεια και δράση. Και μάλιστα σε μέσα που παρέχουν την δυνατότητα συμμετοχής και συνδιάλεξης. Σχηματίζονται μεγάλες ομάδες ατόμων που έχουν τους ίδιους λόγους για να συνεργαστούν και να μετατρέψουν το διαδίκτυο σε ένα κοινωνικό και μορφωτικό εργαλείο. Η συνεργασία και η επικοινωνία είναι διεθνικές και προς το παρόν είναι ελεύθερες. Η προσφορά γνώσης και στοιχείων γίνεται χωρίς αμοιβή. Είναι έτσι δυνατή η συγκρότηση συνεργατικών έργων μεγάλης κλίμακας. <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Η κυκλοφορία μηνυμάτων στο διαδίκτυο αυξάνεται με τον ιλιγγιώδη ρυθμό του 40% ετησίως. H ιστοσελίδα youtube διακινεί περί τα δύο δισεκατομμύρια video την ημέρα, ενώ το σύστημα facebook διακινεί 2,5 δισεκατομμύρια φωτογραφίες την ημέρα. Το νεόκοπο twitter εξυπηρετεί 750 μηνύματα το δευτερόλεπτο. Όλος αυτός ο ψηφιακός όγκος μηνυμάτων εξυπηρετείται από κέντρα διανομής τα οποία απαιτούν τεράστια ποσά ενέργειας παρόμοια με αυτά που απαιτεί η βαριά βιομηχανία. Τα κέντρα διανομής διακρίνονται από τους τεράστιους πύργους ψύξης, που είναι όμοιοι με αυτούς της σε παρακμή βαριάς μεταλλουργικής βιομηχανίας.

Φαίνεται πως ο πυρήνας των σύγχρονων κοινωνιών υφίσταται την είσοδο νέων συντελεστών. Αναφερόμαστε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα Πανεπιστήμια, τις κυβερνητικές υπηρεσίες, αλλά και κάτι ακόμη πολύ πιο σημαντικό στη βιομηχανία του πολιτισμού και την παραγωγή ιδεολογίας. Πρόκειται δηλαδή για το ίδιο το κατεστημένο και την ύπαρξή του.  Θα είναι αυτό αποδεκτό;  Ήδη τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν βραχυκυκλωθεί από την ελεύθερη ψηφιακή πληροφόρηση και τα απειράριθμα ατομικά blog. Η κυκλοφορία των εφημερίδων στις ΗΠΑ έχει μειωθεί κατά 25% από το 2007. Σύμφωνα με πρόσφατες μετρήσεις η μουσική βιομηχανία επωφελείται κατά 5% μόνο από την κυκλοφορία της μουσικής, το υπόλοιπο 95% δεν πληρώνει δικαιώματα. Τα Πανεπιστήμια, που αποτελούν συνήθως συντηρητικούς οργανισμούς, αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν τους ψηφιακούς χώρους. Πολιτικές δράσεις είναι δυνατό να οργανωθούν με επιτυχία, όπως η καταγγελία των εκλογικών παραβάσεων στην φτωχή Κένυα, όπου οργανώθηκε πρόσφατα συγκροτημένη αντίδραση στις αυθαιρεσίες που παρατηρήθηκαν στις πρόσφατες εκλογές. Η συγκρότηση της αντίδρασης βασίσθηκε σε ψηφιακή επικοινωνία των πολιτών στο διαδίκτυο. Ανάλογα συνέβησαν στην καθυστερημένη και περιθωριοποιημένη Αϊτή κατά τον πρόσφατο σεισμό και στην πολύπαθη λωρίδα της Γάζας κατά την πρόσφατη έκρηξη βίας. Αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια της κυβέρνησης της Εσθονίας να εντοπίσει τις παράνομες αποθέσεις λημμάτων και να επιστρατεύσει 50.000 εθελοντές για να τις εξαλείψει. Η έρευνα, η κινητοποίηση και ο συντονισμός των εθελοντών έγιναν μέσα από το διαδίκτυο.

Τέτοιες συνεργατικές δράσεις και ευκαιρίες επαφής ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα είναι βέβαια καθεαυτές ένα πολιτικό φαινόμενο και σαν τέτοιο θα έχει μεγάλη σημασία. Τα κυριαρχούντα πολιτικά και ιδεολογικά πλαίσια μπορεί να βρεθούν κάτω από πρωτοφανείς πιέσεις. Αυτό μπορεί απλώς να είναι μια χιμαιρική φαντασίωση. Το διαδίκτυο και η τεχνολογία του ελέγχονται από συγκεκριμένες πολιτικές οντότητες και εξελίσσονται μέσα σε συγκεκριμένες πολιτισμικές πραγματικότητες. Αν όμως το διαδίκτυο κατορθώσει να αποφύγει την παγίδα της Βαβέλ, δεν εμπορευματοποιηθεί και δεν γίνει αποθήκη αχρήστων, τότε  ίσως θα δικαιολογήσει την παρουσία του και το μέλλον του ως το πιο ριζοσπαστικό κοινωνικό μέσο της εποχής μας.

 Δημήτρης Μαυρίδης